“Ekonomik faaliyetlerin istatistikî sınıflandırılması” (NACE) sistemi kuruluyor
- TOBB ve TÜİK’in koordineli bir biçimde yürüttüğü çalışmalar neticesinde, yeni kodlama rehberi hazırlanmış ve 14 Ocak 2008 tarihindeki Türkiye ticaret sicili gazetesinde “oda ve borsalarımızda mesleklerin gruplandırılması rehberi” adı altında yayınlanmıştır.
- Artık her bir işletmemiz, bu rehberdeki bir faaliyet koduna denk gelecek. Uluslararası kodlama sistemine uyumlu olarak, meslek gruplarının belirlenmesi, devrim niteliğinde bir karar olduğu belirtiliyor.
- Bu sistem sayesinde tarihimizde ilk defa, sektör ve faaliyet bazında, şirketlerimizin envanterinin elde edileceği bir “ticaret bilgi sistemi” oluşturulabilecektir.
- Ülkemizde de sanayi envanteri başta olmak üzere ekonomik aktivitelere ilişkin istatistiklerin üretilebilmesine imkan verecek, firmalarımızın faaliyetlerinin sınıflandırılmasında kullanılacak uluslararası bir kodlama sistemi olacak
- Türkiye ayrıca bu sistemle hangi sektörlerde global oyuncu olacağına karar verebilecek.
NACE NEDİR?
1.1 NACE ve ekonomik faaliyet ve ürün sınıflamalarının bütünleşik sistemi
1. NACE, Avrupa Birliği‘nde 1970‘ten bu yana geliştirilen çeşitli istatistikler için ekonomik faaliyet
sınıflamaları göstermekte kullanılmış kısaltma bir isimdir1. NACE, ekonomik faaliyetlere göre
ekonomi istatistikleri alanında (örneğin; üretim, istihdam, ulusal hesaplar) ve diğer istatistiksel
alanlarda yer alan ve geniş bir alana yayılmış bulunan istatistiksel verilerin derlenmesi ve sunumu
için bir çerçeve sağlar.
2. NACE temelinde üretilen istatistikler, Avrupa ve genel olarak dünya düzeyinde karşılaştırılabilir.
NACE‘nin kullanımı, Avrupa İstatistik Sistemi içerisinde zorunludur.
Uluslararası ekonomik sınıflamalar sistemi
3. NACE temelinde üretilen istatistiklerin dünya düzeyinde karşılaştırabilir olması, temelde Birleşmiş
Milletler İstatistik Bürosu‘nun yardımlarıyla geliştirilen bütünleşik istatistiksel sınıflamalar sisteminin
bir parçası olması sebebiyle Avrupa bakış açısıyla, bu sistem aşağıdaki gibi açıklanabilir:
Burada:
• ISIC2, Birleşmiş Milletler tarafından kullanılan “Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası
Standart Sanayi Sınıflaması”’dır.
• CPC3, Birleşmiş Milletler tarafından kullanılan “Merkezi Ürün Sınıflaması”’dır.
• HS4, Dünya Gümrük Organizasyonu tarafından yönetilen “Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod
Sistemi”dir.
• CPA5, “Avrupa Ekonomik Topluluğunda Faaliyete Göre Ürünlerin İstatistiki Sınıflaması”’dır.
• PRODCOM6, AB içerisinde sanayi üretim istatistikleri için kullanılan mal sınıflamasıdır.
• CN7, “Birleştirilmiş Mal Sınıflaması”nı temsil etmektedir, Avrupa‘da dış ticaret istatistikleri için
kullanılan mal sınıflamasıdır.
4. Böyle bütünleşik bir sistem, farklı istatistik alanlarda üretilen istatistiklerin karşılaştırılabilirliğine izin
vermektedir. Sonuç olarak, örneğin; malların üretimi ile ilgili istatistikler (AB‘de Prodcom
anketlerine göre üretilmiş olan istatistikler), ticaret istatistikleri (AB‘de CN‘ye göre üretilmiş olan
istatistikler) ile karşılaştırılabilir.
5. NACE, ISIC‘tan türetilmiş olup ISIC‘tan daha ayrıntılıdır. ISIC ve NACE en üst seviyelerde
tamamen aynı yapıya sahipken, alt seviyelerde NACE daha ayrıntılıdır.
6. Uluslararası karşılaştırılabilirliği sağlamak için, AB‘de NACE‘nin kullanımıyla ilgili olarak
hazırlanmış tanımlar ve ilkeler, ISIC‘ın giriş kısmında yayımlanmış olanlarla uyumludur.
1.2 NACE: Kapsam ve temel özellikler
AB Ülkelerin ekonomik faaliyet sınıflaması olarak NACE
7. NACE, üretimle ilgili ekonomik faaliyetlerinin Avrupa Birliği ülkelerin standart sınıflamasıdır.
NACE, ekonomik faaliyetler evrenini her bir NACE kodu, onu oluşturan her bir istatistiksel birimle
ilişkilendirilecek şekilde kısımlara ayırır.
8. Ekonomik bir faaliyet, belli mal veya hizmetleri üretmek amacıyla ana mal, işgücü, imalat teknikleri
ya da ara ürün benzeri kaynakların bir araya getirilmesi sonucu ortaya çıkar. Bu nedenle,
ekonomik bir faaliyet, kaynakların bir girdisi, bir üretim işlemi ve ürünlerin bir çıktısı (mal veya
hizmetler) olarak tanımlanır.
9. Burada tamlandığı gibi, bir faaliyet basit bir süreci (örneğin; dokumacılık) içerebilir, fakat aynı
zamanda her biri sınıflamanın değişik sınıflarında bahsedilen ve geniş bir alana yayılmış bulunan
alt-süreçlerden oluşmaktadır (Örneğin; bir araba imalatı, kalıba dökme, demir dövme, kaynak
yapma, montaj, boyama vb. gibi özel faaliyetleri içerir). Eğer, üretim süreci , belli bir istatistik birimi
içerisinde temel faaliyetlerin bütünleşik bir serisi olarak düzenlenmişse, tüm bunların ortaya
koyduğu bileşim tek bir faaliyet olarak kabul edilir.
10. NACE, bilinen çeşitli istatistiki birimler için yalnız başına sınıflar üretmez: birimler çeşitli ekonomik
faaliyetler gerçekleştirebilir ve belirli temel özelliklerine göre değişik şekillerde tanımlanabilirler.
NACE’nin yapısı ve kodlanışı
11. NACE, bir hiyerarşik yapı ile başlangıç ilkeleri ve açıklayıcı notlardan oluşmaktadır.
i. alfabetik bir kodla tanımlanan başlıklardan oluşan birinci seviye (kısımlar),
ii. iki basamaklı bir sayısal kodla tanımlanan başlıklardan oluşan ikinci seviye (bölümler),
iii. üç basamaklı bir sayısal kodla tanımlanan başlıklardan oluşan üçüncü seviye (gruplar),
iv. dört basamaklı sayısal bir kodla tanımlanan başlıklardan oluşan dördüncü seviye (sınıflar),
v. altı basamaklı sayısal bir kodla tanımlanan başlıklardan oluşan beşinci seviye (faaliyetler).
Kısım seviyesinde kullanılan kodlar, belirli bir faaliyeti açıklayan bölüm, grup ve sınıfları
tanımlayan NACE kodlarıyla bütünleşik değildir. Örneğin, “Tutkal imalatı” faaliyeti Bölüm 20‘de,
Grup 20.5‘de ve Sınıf 20.52‘de tanımlanmaktadır; ancak, bu sınıfın bağlı olduğu Kısım C, kodun
kendisinde görünmemektedir.
12. Bölümler ardışık olarak kodlanmıştır. Bununla birlikte, NACE kodlamasını tamamen
değiştirmeksizin, ek bölümlerin girilmesine olanak sağlamak amacıyla bazı “boşluklara” yer
verilmiştir. Bu boşluklar, ek bölümlere ihtiyaç olması muhtemel olan kısımlarda bırakılmıştır; Bu
amaçla, aşağıdaki bölüm kod numaraları, NACE‘de kullanılmamıştır: 04, 34, 40, 44, 48, 54, 57,
67, 76, 83 ve 89.
13. Belli bir sınıflama seviyesinin sınıflamada daha aşağıya bölünmediği durumlarda, bir sonraki daha
ayrıntılı seviyenin kodu için “0” kullanılır. Örneğin; “Veterinerlik faaliyetleri” için kullanılan sınıf kodu
75.00‘dır, çünkü; “Veterinerlik faaliyetleri” bölümü (Kod 75) ne gruplara ne de sınıflara
bölünmüştür. “Bira imalatı” sınıfı 11.05 olarak kodlanmıştır, çünkü “İçeceklerin imalatı” bölümü
(Kod 11) birden fazla gruba bölünmemiş, fakat “İçeceklerin imalatı” grubu (kod 11.0) sınıflara
bölünmüştür.
14. Mümkün olduğunca, “diğer” ve/veya “b.y.s (başka yerde sınıflandırılmamış)” benzeri arta kalan
grup ve sınıflar 9 rakamı ile tanımlanmaktadır (Örneğin, “Başka yerde sınıflandırılmamış
madencilik ve taş ocakçılığı” grubu 08.9 olarak kodlanırken, “Başka yerde sınıflandırılmamış diğer
madencilik ve taş ocakçılığı” başlıklı sınıf 08.99 şeklinde kodlanmıştır).
Dipnot:
1 NACE, Fransızca "Nomenclature générale des Activités économiques dans les Communautés Européennes" (Avrupa Topluluğu’nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması) başlığından türemiştir.
2 http://unstats.un.org/unsd/cr/registry/regcst.asp?Cl=27&Lg=1
3 http://unstats.un.org/unsd/cr/registry/regcst.asp?Cl=16&Lg=1
4 Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi, Dünya Gümrük Organizasyonu tarafından yönetilen
(Gümrükler İşbirliği Konseyi - CCC tarafından 1952 yılında kabul edilmiştir).
5 http://circa.europa.eu/irc/dsis/nacecpacon/info/data/en/index.htm
6 http://ec.europa.eu/eurostat/ramon/nomenclatures/
7 Birleştirilmiş mal sınıflaması – HS’nin (Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi) ayrıntılı bir dökümü
(http://ec.europa.eu/taxation_customs/customs/customs_duties/tariff_aspects/combined_nomenclature/index_e
n.htm)
kaynak: http://www.tobb.org.tr/duyurular/TOBB_mesleklerin_gruplandirilmasi_rehberi.pdf
TOBB Başkanı M. Rifat Hisarcıklıoğlu;
“Ekonomik faaliyetlerin istatistikî sınıflandırılmasını yapıyoruz”
Bu standartla Türkiye'deki bardak üreticileriyle Fransa'daki, Almanya'daki bardak üreticileri aynı kodda buluşacak ve aynı dili konuşabilir hale gelecek
Günümüzün gelişmiş ülkeleri, ekonomilerini hayatın akışına bırakmış ülkeler değil, ekonomilerini önceden belirlenen politikalar doğrultusunda yönlendirebilen ülkelerdir. Bunu mümkün kılan da, her türlü verinin, sağlıklı bir biçimde ve belirli standartlarda kayıt altında tutulabilmesidir. Bu sayede iktisadi politikalarını, sağlıklı verilerden çıkardıkları bilgilere dayanarak üretmektedirler. Şimdi biz de, ülkemizin ticari ve sanayi envanterlerini üretecek bilgi sistemlerinin oluşturulmasına ve buradan üretilecek bilgilerin güvenirliğine büyük katkı sağlayacağına inandığımız, yeni bir kodlama sistemini kullanmaya başlıyoruz. Zira bugüne kadar kullandığımız meslek kodları, faaliyet veya sektör bazında, uluslararası karşılaştırılabilirliği olan bir bilgiyi üretmek bir kenara, ulusal bazda bile standart bilgi üretebilmemize imkân tanımamaktaydı. Çünkü ülkemizdeki birçok kurum, firmaların faaliyetlerini kodlama gereği hissetmemekte ya da kendi oluşturdukları bir kodlama sistemi kullanmaktaydılar. Hatta oda ve borsalarımız arasında bile, bu standardın sağlandığını söyleyebilmek mümkün değildi.
İşte bu amaç doğrultusunda, eski sınıflama sistemini, günümüz ekonomisine uyum sağlamasına yönelik olarak, AB’nin başlattığı revize edilme çalışmalarına, muadil kuruluşumuz olan TÜİK ile birlikte TOBB dâhil olmuştur. Avrupa Birliği tarafından geliştirilen, kısa adı “nace” olan bu kodlama sistemi, “ekonomik faaliyetlerin istatistikî sınıflandırılması” anlamına gelmektedir. TOBB ve TÜİK’in koordineli bir biçimde yürüttüğü çalışmalar neticesinde, yeni kodlama rehberi hazırlanmış ve 14.Ocak 2008 tarihindeki Türkiye ticaret sicili gazetesinde “oda ve borsalarımızda mesleklerin gruplandırılması rehberi” adı altında yayınlanmıştır. Artık her bir işletmemiz, bu rehberdeki bir faaliyet koduna denk gelecektir. Uluslararası kodlama sistemine uyumlu olarak, meslek gruplarının belirlenmesi, devrim niteliğinde bir karardır. Zira artık tarihimizde ilk defa, sektör ve faaliyet bazında, şirketlerimizin envanterinin elde edileceği bir “ticaret bilgi sistemi” oluşturulabilecektir. Yine buna bağlı olarak ilk defa, ülkemiz sanayisinin sektör ve ürün bazında envanterinin elde edileceği “sanayi bilgi sisteminin” oluşturulmasında önemli bir aşama kat edilmiştir.
Bu güncel bilgi sistemlerinden üretilecek sağlıklı ve tutarlı bilgiler, sanayi politikalarının yanısıra, makro ve mikro ekonomi politikalarının oluşturulmasında kullanılacaktır. Ayrıca, sektör, faaliyet ve ürün bazında ülkemiz ile başka ülkelerin karşılaştırılması ve kıyaslama yapılması sağlanmış olacaktır. Yine ülkemiz firmalarına uluslararası ihale takibi ve katılımı konusunda büyük kolaylık sağlayacaktır. Zira her bir firmamız, tek tip ve standart faaliyet ile ürün kodları sayesinde, kendi faaliyetine uygun işleri, küresel bazda takip etme imkânına kavuşacaklardır. Firmalarımızın, kendi faaliyetlerine ve ürünlerine uygun şekilde, uluslararası işbirlikleri kurmaları da, çok daha kolay hale gelecektir. Kısa bir süre içinde Odalarımız her bir şirkete, kendi nace kodunu postayla iletecek. Şirketlerimizin kendilerine gönderilen bu duyuruları takip edip, varsa itirazlarını en kısa süre içinde bağlı oldukları Oda’ya iletmeleri gerekiyor. Aksi halde bu sistemin sağlayacağı faydalardan istifade edemeyecekler.
Şirketler 6 ay içinde bu kodlamayı yapmak durumunda. İtiraz süresinin ise duyuru alındıktan itibaren 10 gündür., sanayi envanterinin doğru düzgün yapılabilmesi için herkesin bu sisteme uyulması gerekir.
Sanayi ve Ticaret Bakanı Zafer Çağlayan;
“NACE Ekonomik aktivitelere ilişkin istatistiklerin üretilebilmesine imkan verecek uluslararası bir kodlama sistemi olacak”
Ekonominin bütünüyle kayıt altına alınmasının önemine işaret eden Çağlayan, kayıt altına almanın sadece bireylerin, şirketlerin kazancının ortaya çıkarılması ve adaletli bir vergilendirmenin tesis edilmesi anlamına gelmediğini, ''ülkede kaç işletme var, bunlar nerede, ne kadar üretim yapıyorlar, ne üretiyorlar, ne kadar kazanç sağlıyorlar, ne pazarlıyorlar?'' sorularının yanıtını verecek bir kayıt sistemini kastettiğini söyledi.
Gelişmiş ülkelerin hemen hepsinde bunu sağlayacak ulusal kayıt sistemleri bulunduğunu anlatan Çağlayan, ''Şimdi ülkemizde de sanayi envanteri başta olmak üzere ekonomik aktivitelere ilişkin istatistiklerin üretilebilmesine imkan verecek, firmalarımızın faaliyetlerinin sınıflandırılmasında kullanılacak uluslararası bir kodlama sistemi kuruyoruz'' dedi.
Bu sistemin Avrupa Birliği'nin (AB) kullandığı ve kısa adı NACE olarak belirlenen bir sınıflama sistemi olduğunu belirten Çağlayan, şu bilgileri verdi: ''Sistem kapsamında oda ve borsalardaki mesleklerin gruplandırılmasının yeniden düzenlenmesi görevi, ilgili kanunla TOBB'a verilmiştir. TOBB yaptığı çalışmalar sonucunda bu sistemi bölgesel ve ulusal bazda ekonomik faaliyetlere cevap verebilecek hale getirmiştir. Sistem, 14 Ocak tarihli Ticaret Sicil Gazetesi'nde (Oda ve Borsalarda Mesleklerin Gruplandırılması Rehberi)adı altına yayınlanmıştır.
Bu çalışmaların, ekonominin sağlıklı bir biçimde izlenmesi, değerlendirilmesi ve uluslararası karşılaştırmaların yapılabilmesi açısından büyük önem taşıdığına işaret eden Çağlayan, NACE kodlama sisteminin, sanayi envanteri çalışmasının da altyapısını oluşturacağını söyledi.
Bakan Çağlayan, hükümet olarak yeni bir sanayileşme stratejisini hayata geçirmekte kararlı olduklarını belirterek, ''Türkiye'nin nasıl sanayileşeceği, nerede sanayileşeceği, hangi sektörde sanayileşeceği ve ne zaman sanayileşeceğini sorgulayarak, özel sektörümüzle diyalog içinde uygun çözümleri gerçekleştireceğiz'' dedi.
Başka alanlarda da veri tabanı oluşturulması noktasında sıkıntılar bulunduğunu ifade eden Çağlayan, istihdamdaki kayıt dışılık yüzünden işsiz sayısına, kayıt dışı faaliyet gösteren ticari işletmeler yüzünden ticaretteki gerçek rakamlara ulaşılamadığını vurguladı.
Çağlayan, durum böyle olunca milli gelirin hesaplanmasından, vergilendirmeye, üretimin planlanmasından sanayi ve ticaretin yönlendirilmesine kadar bir dizi sorun yaşandığını söyledi.
Bakan Çağlayan, bu çalışmalar tamamlandığında devletin elinin ülkenin en ücra köşelerine bile uzanacağını ve daha sağlıklı politikalar üretilebileceğini kaydetti.
''Bu dönem Cumhuriyet tarihinde çok önemli bir dönem olacak. Sanayi envanteri için bu kodlamaya ihtiyaç var. Mevcut bilgilerin sürekli güncellenmesi gerekiyor. Sanayi envanteriyle beraber Türkiye'nin ticaret envanteri de ortaya çıkacak. (Hangi sektörlerde Türkiye global oyuncu olacaktır?) bu çıkacak bunların sonucunda.''
Ülkelerin sosyo-ekonomik yapısal özelliklerinin incelenmesinde istatistiki bilgilere ihtiyaç vardır.
Farklı dilleri konuşan, farklı amaçlara sahip kullanıcıların sağlıklı iletişimi, sınıflamalar ve kodlama sistemlerinden oluşan ortak bir dil aracılığıyla mümkündür. Son dönemde dünya ekonomik yaşamı içinde faaliyet gösteren her iş dalının tanımlanması ve bunun tüm dünyada kabul görecek şekilde kodlanması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda farklı organizasyonlar kodlama şekillerini genelden detaya belirlemiş ve genişleyen bu yapı ile sektörel gruplama imkânı doğmuştur. Bu çalışmalar zaman içinde özellikle belgelendirme sektöründe kullanılır olmuştur.
Gerek denetçi yetkilendirme, gerek denetim performansının artırılması, gerekse Akreditasyon şartlarının sağlanması için sektörel dağılım önem kazanmaktadır.Dünya üzerinde uygulanan muhtelif sektörel sınıflandırma kodlarından en çok bilinen ve uygulanan kodlama sistemlerinden biri de NACE’dir.
Pan-Avrupa sınıflandırma sistemi olan NACE, Avrupa Birliği’nde ekonomik faaliyetlerin istatistiksel olarak sınıflandırılmasını sağlayan bir sistemdir. Avrupa Topluluğu’ndaki ekonomik faaliyetlerin sınıflaması (NACE), ilk defa 1970 yılında hazırlanmıştır. 1989 yılında NACE Revizyon 1 hazırlanmış, 1993 yılından itibaren de tüm AB üyesi ülkelerde kullanımı zorunlu hale getirilmiştir.
Ülkemizde bugüne kadar uygulanan sistem ulusal ticari ve sınai faaliyet verilerinin ülkelerarası karşılaştırmalarda kullanılmasını sağlamak amacıyla, Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi tarafından hazırlanan ve Dünya’da kabul edilen bir faaliyet sınıflaması olan ISIC idi.1953-1967 yılları arasında ISIC Revizyon 1, 1968-1992 yılları arasında ISIC Revizyon 2 kullanılmış ve 1993’den bu yana da ISIC Revizyon 3 kullanılmakta idi.ISIC’ta her bir üst versiyon ana sektör, sektör, grup ve sınıfları daha ayrıntılı ve homojen olarak tanımlamıştır. Fakat sektörler daha ayrıntılı ve doğru şekilde tanımlanırken, veri setlerinin birlikte kullanım olanağı ortadan kaldırılmış olmaktadır. Örneğin Türkiye’de 1993 yılından itibaren ISIC Revizyon 3 sınıflandırma sisteminin kullanıldığı göz önünde bulundurulduğunda bu veriler 1993 yılından önce elde edilen veriler ile birlikte kullanılamamaktadır. Çünkü Revizyon 2 sınıflandırma sisteminde 160 tane, Revizyon 3 sisteminde ise 292 tane sınıf bulunmaktadır. Buna bağlı olarak 2 döneme ait seriler birbiriyle uyumlu olmamaktadır. Makro analizler kadar endüstriyel analizlerin yapılmamasının temel nedenlerinden birisi de budur. Çünkü yeterince uzun veri setleri oluşturulamadığı için istatistiksel ve ekonometrik olarak geçerli analizlerin yapılmasında zorluklarla karşılaşılmıştır.
Bu kapsamda ülkemizde hem AB’ye uyum sağlamak hem de tüm bu zorlukları bertaraf etmek için NACE sınıflandırmasının kullanılmasına karar verilmiştir.NACE Revizyon 1 diğer bir sınıflama olan ISIC Revizyon 3’den türetilmiştir. Avrupa ülkelerinin ekonomik ihtiyaçlarına göre ISIC Revizyon 3’te yer alan gruplar ve sınıflar NACE Revizyon 1’de Avrupa’ya uyarlanmıştır. NACE, ekonominin sağlıklı bir biçimde izlenmesi, değerlendirilmesi ve uluslararası karşılaştırmaların yapılabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
TOBB ve TÜİK’in koordineli bir biçimde yürüttüğü çalışmalar neticesinde, yeni kodlama rehberi hazırlanmış ve 14.Ocak 2008 tarihindeki Türkiye ticaret sicili gazetesinde “oda ve borsalarımızda mesleklerin gruplandırılması rehberi” adı altında yayınlanmıştır. Artık her bir işletmemiz, bu rehberdeki bir faaliyet koduna denk gelecektir.
Uluslararası kodlama sistemine uyumlu olarak, meslek gruplarının belirlenmesini ifade eden bu sistem kapsamında ilk defa, sektör ve faaliyet bazında, şirketlerimizin envanterinin elde edileceği bir “ticaret bilgi sistemi” oluşturulabilecektir.
Bu güncel bilgi sistemlerinden üretilecek sağlıklı ve tutarlı bilgiler, sanayi politikalarının yanısıra, makro ve mikro ekonomi politikalarının oluşturulmasında kullanılacaktır.
Ayrıca, sektör, faaliyet ve ürün bazında ülkemiz ile başka ülkelerin karşılaştırılması ve kıyaslama yapılması sağlanmış olacaktır.
Yine ülkemiz firmalarına uluslararası ihale takibi ve katılımı konusunda büyük kolaylık sağlayacaktır. Zira her bir firmamız, tek tip ve standart faaliyet ile ürün kodları sayesinde, kendi faaliyetine uygun işleri, küresel bazda takip etme imkânına kavuşacaklardır.
Firmalarımızın, kendi faaliyetlerine ve ürünlerine uygun şekilde, uluslararası işbirlikleri kurmaları da, çok daha kolay hale gelecektir.